جوان آنلاین: در دهههای اخیر، موضوع مدیریت منابع طبیعی و انرژی به یکی از چالشهای اساسی کشورها تبدیل شده است. ایران به عنوان کشوری با منابع محدود آب و انرژی، نیازمند برنامهریزی دقیق و فرهنگسازی در زمینه مصرف بهینه این منابع است. این موضوع بار دیگر در بیانات اخیر تلویزیونی رهبر معظم انقلاب با مردم، مورد تأکید ایشان قرار گرفت. رهبر معظم انقلاب اسلامی در این سخنرانی ضمن توصیه به پرهیز از اسراف در همه موارد از جمله نان، گاز، بنزین و اقلام خوراکی، اسراف را از مهمترین خطرها و ضررها برای خانوادهها وکشور خواندند.
توصیه رهبر انقلاب برای هدایت جامعه به سوی مصرف بهینه، در شرایطی است که سالهاست کارشناسان بر ضرورت فرهنگسازی به عنوان رکن مهمی از اصلاح الگوی مصرف ایرانیان تأکید دارند. این موضوع در نشست کارگروه مدیریت بهینه مصرف انرژی که به ریاست رئیسجمهور اخیراً برگزار شد مورد توجه مسعود پزشکیان قرار گرفت. رئیسجمهور در این نشست توصیه رهبر معظم انقلاب اسلامی برای صرفهجویی در مصرف انرژی و نیرو را پشتوانهای برای تلاشهای دولت و دستگاههای دیگر در مسیر مدیریت بهینه مصرف دانست و گفت:باید به جای راهکارهای تکراری، مصرف را با راهکارهای خلاقانه و نوین مدیریت کرد.
مصرف انرژی در ایران ۲ برابر میانگین جهانی
ایران در شاخص شدت مصرف انرژی رتبه نهم جهان را دارد. بر اساس گزارشها مصرف انرژی در ایران تقریباً دوبرابر میانگین جهانی است و این مسئله در شرایطی است که سیاست بهینهسازی و صرفهجویی در مصرف مغفول مانده است. بخشی از سهم بالای مصرف انرژی در کشورمان به هدررفت منابع انرژی با وسایل و تجهیزات قدیمی و پرمصرف و ساختمانهای ناکارآمد باز میگردد. فناوری وسایل سرمایشی و گرمایشی اغلب قدیمی است و دولتها بیشتر از مدیریت مصرف بر افزایش توزیع انرژی تمرکز داشتهاند.
ساختوساز و معماری ساختمانها نیز مشکلات زیادی دارد. هنگامی که پنجرهها دوجداره نیستند، دیوارها عایق حرارتی ندارند و مصالح ساختمان استاندارد نیست، مصرف انرژی به صورت قابل توجهی افزایش پیدا میکند. زیرساختها و شبکههای انتقال نیز فرسودهاند. به عنوان مثال در هزینه آب، آمارهای شورای شهر تهران نشان میدهد، حدود ۳۰ درصد از آب شرب تولیدی در تهران به دلیل فرسودگی شبکههای انتقال و توزیع هدر میرود. این میزان هدررفت، معادل ۱۳۰ میلیون مترمکعب در سال است که تقریباً دو برابر حجم آب دریاچه چیتگر برآورد میشود.
«اسراف» چالشی پنهان در خانههای ایرانی
بخش دیگری از مصرف بالای انرژی به اسراف و عدم رعایت الگوی مصرف از سوی مردم و تولیدکنندگان بازمیگردد. ریشه این مسئله به گواه بسیاری از کارشناسان قیمت پایین انرژی در کشور است که انگیزه صرفهجویی را از بین میبرد. به عنوان مثال در زمینه برق آمارها نشان میدهد، میزان مصرف برق در ایران به تنهایی ششبرابر یک تعداد از کشورهای اروپایی است. در زمینه مصرف گاز نیز وضعیت به همینگونه است و با جمعیت حدود ۸۵ میلیوننفری به اندازه یکمیلیاردو ۴۰۰میلیوننفر جمعیت چین گاز مصرف میکنیم. بر این اساس مصرف گاز در کشور ششبرابر متوسط جهانی است که به گفته کارشناسان یکی از دلایل مهم این مسئله قیمت پایین آن است.
مصرف بهینه انرژی نیاز فوری کشور است
محمدصالح اولیاء، رئیس سازمان ملی بهرهوری ایران با اشاره به مصرف بالای انرژی در کشور گفت: اختلاف مصرف انرژی با سایر کشورها، ضرورت اصلاحات را نشان میدهد.
معاون هماهنگی توزیع شرکت توانیر نیز با بیان اینکه مصرف بهینه انرژی یک ضرورت حیاتی است، گفت: منابع انرژی و ذخایر زیرزمینی کشور نامحدود نیستند و اگر اصلاح الگوی مصرف را جدی نگیریم، نسلهای آینده متضرر خواهند شد.
محسن ذبیحی با اشاره به تجربه کشورهای پیشرفته در مدیریت مصرف، توضیح داد: در بسیاری از کشورها با استفاده از تجهیزات ساده مانند شیرآلات کممصرف یا سامانههای ترکیبی آبوهوا، مصرف به شکل چشمگیری کاهش یافته است. این روشها نشان میدهد، بدون افت کیفیت خدمات، میتوان مصرف را به یکچهارم کاهش داد.
وی با تأکید بر نقش مهم فرهنگسازی در مدیریت مصرف انرژی، اعلام کرد: طرح سبا با محوریت آموزش خانوادهها، مادران و دانشآموزان برای اصلاح عادات مصرفی در سراسر کشور درحال اجرا و توسعه است.
تغییر رفتار مصرفی، نیازمند مشارکت مردم و مسئولان
کارشناسان بر ضرورت فرهنگسازی و آموزش عمومی برای اصلاح الگوی مصرف تأکید دارند. بارها دولت بر لزوم تدوین برنامههای جامع برای کاهش مصرف انرژی و آب ملزم شده به اجرای این برنامهها مکلف شدهاند. این توصیهها منجر به تصویب قوانین و مقرراتی در زمینه بهینهسازی مصرف انرژی، حمایت از فناوریهای پاک و استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر شده است و البته بخش قابل توجهی از مصوبات همچنان بر زمین مانده که نیازمند اهتمام دولتهاست.
در راستای فرهنگسازی برای کاهش مصرف و اصلاح الگوی مصرف، به مصادیق مختلف اسراف در بخشهای گوناگون اشاره شده است. از جمله اسراف در مصرف آب کشاورزی که به دلیل روشهای سنتی و ناکارآمد آبیاری، بخش قابل توجهی از منابع هدر میرود. همچنین ضمن تأکید بر اصلاح روشهای آبیاری و استفاده از فناوریهای نوین، مسئولان به اقدام سریع و جدی فراخوانده شدهاند.
همچنین در زمینه برق، به ضرورت کاهش مصرف بیرویه و بهبود بهرهوری انرژی اشاره شده و از مردم خواسته شده است که مصرف برق را مدیریت کنند، به ویژه در فصلهای گرم سال. در زمینه گازوبنزین نیز به اهمیت مدیریت مصرف و جلوگیری از هدررفت انرژی تأکید و استفاده از خودروهای کممصرف و توسعه حملونقل عمومی توصیه شده است.
انتظار میرود، توصیههای مکرر در زمینه جلوگیری از اسراف، به تغییر رفتار مصرفی مردم و مسئولان منجر شود. این تغییرات اجتماعی، علاوه بر کاهش فشار بر منابع طبیعی، به کاهش هزینههای اقتصادی کشور کمک کرده و موجب ارتقای کیفیت زندگی عموم میشود.
تغییر عادات مصرفی و رفع برخی مشکلات ساختاری در راستای مدیریت مصرف و اصلاح الگوی مصرف نیازمند استمرار تلاشها و همکاری همهجانبه است. پیگیری برنامههای بهینهسازی مصرف از طریق نوسازی تجهیزات در حوزه انرژی، بهسازی مهندسی ساختمانها، ارتقای فناوریهای انرژی پاک، ابزارهای جریمهای برای پرمصرفها و فرهنگسازی و تقویت فرهنگ صرفهجویی و پرهیز از اسراف از مهمترین راهکارهای اقتصادی و اجتماعی برای حفظ منابع ملی و توسعه پایدار کشور است.
در مجموع، عبور از بحران مصرف بالای انرژی نیازمند تحول همزمان در رفتار مصرفکنندگان، سیاستگذاری دولت و نوسازی زیرساختهاست. برای رسیدن به الگوی مصرف پایدار باید سه اقدام محوری از جمله اصلاح ساختارها از طریق نوسازی تجهیزات، بهینهسازی ساختمانها و کاهش تلفات شبکهها، اصلاح نظام قیمت گذاری و اعمال مشوقها برای تشویق به صرفهجویی و فرهنگسازی و آموزش عمومی بهویژه در مدارس، خانوادهها و رسانهها در دستور کار قرار گیرد.
